Teatarskoj umjetnosti u vremenu krize valja se prisjetiti nekih drugih vremena, onih kada su pored ostalog osnivana i pozorišta. U uslovima pandemije i društvene krize koja pogađa južnoslovenski region mnogi koji, na nesreću, u teškim vremenima odlučuju i donose bitne odluke, pomišljaju o tome kako zatvoriti teatar i sve ono što ga čini kao instituciju. U raznoraznim kriznim štabovima koji su formirani zbog suprostavljanja pošasti pandemije koja manipultivno hara i razara društveno tkivo, niko se nije ni prisjetio da treba formirati i krizne štabove za opstanak institucija teatra. Zbog toga banjalučko Narodno pozorište Republike Srpske u svojoj predstavi „Zlatno doba“, koja je autorski i rediteljski projekat Željka Stjepanovića, pravi jednu širu paralelu u odnosu ili relacijama datih društvenih okolnosti i formiranja tridesetih godina XX vijeka, tada Narodnog pozorišta Vrbaske banovine.
Istorijska paralela u dramskoj radnji vezana je za Kraljevinu Jugoslaviju i stvaranje devet banovina kao organizacionog ustrojstva tadašnje države. Jedna od tih banovina bila je i Vrbaska banovina sa sjedištem u Banjaluci. Država koja želi da mijenja postojeće stanje i stvara novo prosperitetno društvo tu renesansu počinje od teatra kao institucije. Pozorište se doživljava kao najznačanija prosvetna institucija koja nema samo ulogu da zabavi, nego naprotiv da razvija spoznaju o sebi, drugima i cjelokupnom univerzumu.
Direktno iz glavnog grada pomenute države u Banjaluku se šalje ban Svetislav Tisa Milosavljević sa namjerom da razvije cjelokupni društveni život, koji je na dosta niskom stupnju. I počinje, nimalo čudno, od pozorišta. Njegova opsesija je izgraditi zgradu pozorišta koja će biti zamajac za sve buduće institucije. A ta njegova graditeljska i prosvetiteljska uloga nije bila nimalo mala. U toku njegovog upravljana Banovinom zaustavila se na preko sto i dvadeset škola i nekoliko desetina drugih institucija tipova domova kulture i drugih društava „za zabavu“.
Tekstualna potka banjalučke predstave koja je izvedena na XXXVII Susretima pozorišta / kazališta u Brčkom nije samo priča o jednom Banu i jednoj instituciji, pa bilo to i Narodno pozorište Vrbaske banovine. Ona je mnogo šira i od jednog grada koji je glavni grad pomenute Banovine i ona se reflektuje na cjelokupno stanje i društvenu sliku jedne države koja je egzistirala između dva svjetska rata. Nije to samo želja da se podigne jedna zgrada. To je samo jedna linija ove priče, nesumnjivo veoma bitna. Ali, druga linija te priče je briga za egzistenciju institucije koja će razvijati prosvećenost kod naroda. A ta linija je vezana za glumce koji u Banjaluku dolaze iz drugih sredina željni umjetničkog dokazivanja i promjene. Svi oni koji su bili neposredno upleteni u priču o novom teatru za frapantnih 45 dana prave tu novu zgradu od stare „Sokolane“, organizuju kompletan umjetnički ansambl sa svim službama koje to prate i prave tri premijere koje igraju za publiku.
Gledajući predstavu „Zlatno doba“ postavlja se krucijalno pitanje o zadatku teatra u društvu u jednoj državi koja je nestala prije osam desetljeća, i istorodnoj ulozi u savremenom društvu. Priča o osnivanju Narodnog pozorišta Vrbaske banovine je samo uži kontekst jedne priče koja je mnogo šira i koja seže do srži i dubine jednog prostora duhovnosti i kulturološke uzdignutosti. A to je mnogo više od samo jedne zgrade ili jednog grada. To je pitanje kretanja segmenata svijesti u najdubljim i najtananijim slojevima čovjekovog postignuća. Dalje to govori o repertoarskoj politici u savremenom pozorištu. Institucija teatra ne smije podleći licemjerju i ravnodušnosti zbog kriznih momenata, pa producirati predstave kojima je prvenstveno cilj da nasmiju ljude, a ne da ih propituju i „diraju“ u mjesta koja su ključna i bolna u svakodnevnom životu. U tome i leži suština pozorišne umjetnosti da otvara pitanja i probleme koje ne može ili ne smije ni jedna druga oblast čovjekovog djelanja.
Banjalučka predstava je gledljiva u smislu narativnosti koja prati jednu zanimljivu priču. Ali, osim narativnosti u pozorišnom komadu je potrebno ugraditi i dramskih rediteljskih i glumačkih momenata koji radnju približavaju gledaocu i postižu scensku dinamiku. Možda to i u nekom momentu može biti dovoljno da bi se pokazalo da su kultura i prosvjeta temeljni ključ razvoja jednog društva. Ali, ako je ban Svetislav Milosavljević to znao i krunisao 18. oktobra 1930. godine prvom premijernom izvedbom „Hadži Loja“ u režiji Dušana Rademkovića, tada novosnovanog pozorišta, devet decenija poslije toga to bi trebala da je itekako poznata činjenica i razvojni segment društva. Očito da nije, jer savremeno južnoslovensko društvo u svojim anahronim kretanjima ne podstiče pozorište ozbiljnijim složenijim i životnijim temama koje bi doprinijele sveukupnom razvoju društva i čovjeka. Duh vremena izgradnje pozorišta u Banjaluci je potreban i danas u smislu podizanja kvaliteta pozorišnih predstava koje se produciraju, a nikako njihovog umanjivanja estetskim i umjetničkim vrijednostima. Još manje tome mogu doprinijeti mjere koje u kriznim momentima pozorište i festivale zaključavaju od gledatelja.
Piše: Srđan Vukadinović
Foto: Dejan Đurković
