Na četvrtoj večeri Susreta pozorišta / kazališta Brčko u okviru pratećeg programa predstavljena je knjiga komedija ruskog pisca Denisa Ivanoviča Fonvizina, u izdanju Književnog kluba Pablo Neruda iz Brčko distrikta, urednika Žarka Milenića, koju je preveo i priredio Predrag Nešović dugogodišnji aktivni i zapaženi sudionik Susreta pozorišta / kazališta u Brčkom. Predrag Nešović teatarsko je i višedecenijsko, kulturološko i autorsko ime kvaliteta i kontinuiteta. On je pisac, prevodilac, urednik, pozorišni i književni kritičar, priređivač i član redakcije regionalnog časopisa za pozorište, književnost i kulturu „Susreti“. Bio je i dramaturg Narodnog pozorišta u Nišu, jedno dakle u cjelosti ostvareno i prepoznatljivo teatarsko i književno ime.
Denis Ivanovič Fonvizin kako je istaknuto slabo je poznato ime u našoj literarnoj stvarnosti, a smatra se najbližom pretečom Puškina i Gogolja. Rođen je 1745. godine u Moskvi kao ruski plemić iz naturalizovane baltičke porodice (von Wisin) koja je nekada pripadala viteškom redu mačonoša. Djetinjstvo mu je prošlo u patrijarhalnoj sredini očinske kuće. Obrazovanje je stekao u klasičnoj gimnaziji i na Filozofskom fakultetu Moskovskog univerziteta. Igrao je na sceni lokalnog amaterskog pozorišta i rano počeo da proučava književnost, objavljujući svoje prevode sa njemačkog. Nakon završenih studija na fakultetu kratko vrijeme je služio u gardi, a nakon toga stupio u diplomatske vode, pa je u tom svojstvu, u nekoliko navrata putovao u Francusku, Njemačku i Španiju. Razočaran i zabrinut zbog promiskuiteta ljudi, nezamislive dekorativnosti, teatralnosti i spektakularnosti onoga što je vidio u insotranstvu izranja djelo Pisma iz Francuske. Preminuo je u Petrogradu 1.12.1792. godine samo noć posle koje je predao novu dramu Hofmajster Gavrilu Romanoviču Deržavinu. Sahranjen je u Aleksandro – Nevskoj lavri.
„Prijatelj slobode „kako ga Puškin naziva u Onjeginu Fonvizin je bio prosvetitelj – humanista druge polovine XVIII vijeka. Bio je protivnik samodržavnog despotizma pa se je uzvisio do misli, da je „protivzakonito ljude slične sebi ugnjetavati ropstvom“. Kroz cijeli svoj život zauzimao je neprijateljski stav prema visokom društvu, dvorjanima i carskim favoritima. Bio je neprijatelj neotesanosti, borac za kulturu, poštovalac reformi Petra Velikog, koji se borio za prihvatanje zapadno – evropske kulture, ali se ujedno odlučno protivio slijepom oponašanju svega inostranog.
Ruska komedija se pojavila mnogo prije Fonvizina, ali je zablistala tek sa njegovim djelima Brigadir i Nedorast , koja su silno odjeknula, kad su se pojavila, te će u istoriji ruske književnosti ostati kao jedna od najznačajnijih pojava – pisao je Bjelinski. Bio je najbliža preteča Gogolja i Puškina. U kasnijoj ruskoj književnosti mnogo puta se isticala životna snaga i tipičnost Skotininih, Mitrofanuški i Prostakovih likova iz komedije Nedorast. Ljermontov u Poreznikovici pokazuje „vremena novih Mitrofana“.
Svoju borbu je vodio davajući oštru kritiku tadašnjih državnih prilika i društvenih mana, favorizovanja na dvoru, moralne izopačenosti plemstva i slično. Tako se 1769. pojavilo dramsko djelo Brigadir, koje je postavljeno u pozorištu 1770. godine, iako je objavljeno tek 1786.godine. Brigadir je postao prva „komedija naravi“ u ruskoj književnosti za razliku od ranije dominantne „komedije situacije“, kada su na scenu iznijeti personifikovani poroci. U Brigadiru su svi poroci, svo ponašanje likova društveno uslovljeni, surovo se ismijavaju neznanje, podmićivanje, licemerje i slijepo podaništvo stranom, tako svojstveno lokalnim birokratskim krugovima ruskog društva. Komedija u pet činova građena je prema starim klasičnim uzorima u kojoj se autor drži jedinstva mjesta, vremena i radnje i oštro dijeli junake na pozitivne i negativne.
Iznijevši u Brigadiru kritiku obrazovnog sistema, niko nije očekivao da će Fonvizin vaspitan u duhu prosvetiteljstva učiniti ga predmetom podsmijeha i stvoriti sliku koja prevazilazi inkarnaciju neznanja, gluposti i srebroljublja, pa su plemići iz ere Katarine II prikazani kroz lik Ivana koji je ponosan na svoj boravak u Francuskoj gdje dobija ideju da je čovjek samostalan i nezavisan ali u isto vrijeme ispada smiješan i u Rusiji i u Francuskoj i nije potreban nijednoj, pa tako postaje istorijska beskorisnost i za jednu i za drugu.
Posle osporavanja i zabrane prve verzije komedije Nedorast, Fonvizin postepeno kreće sa radom na drugoj verziji te komedije koja će mu donijeti slavu i opšte priznanje. Njena premijera održana je u u privatnom pozorištu u Sankt Peterburgu 1782. godine i doživjela je ogroman uspjeh i učvrstila Fonvizinovu reputaciju kao prvog komičara svog vijeka.
Kako je istakao prevodilac Predrag Nešović danas iz perspektive ličnosti XXI vijeka se u besmrtnim Fonvizinovim komedijama jasno sagledavaju karakteri i motivacije ljudskog ponašanja, pa se motivi i osjećanja i želje naših savremenika izgleda nisu mnogo promijenili. Ljudi i dalje traže utjehu koju novac pruža, i dalje ne žele da se trude da sami nešto postignu. Po zamisli Fonvizina, nije samo Mitrofanuška dostojan titule „nedorast“, jer u životu i danas ima mnogo samouvjerenih i narcisoidnih likova poput njega, koji ne vide dalje od svog nosa – konstatuje Nešović i dodaje da su sebičnost i despotizam, arogancija i ravnodušnost, pohlepa i surovost osobine koje je precizno ispisao ovaj ruski pisac, a koje i danas caruju među „ignoramusima“ svih boja. Na promociji je i sam prevodilac ovog djela sa ruskog priznao da mu je slabo bio poznat lik i opus Denisa Ivanoviča Fonvizina, i istakao doprinos Žarka Milenića koji je izdavač, i takođe dugodišnji sudionik Susreta pozorišta/kazališta u Brčko distriktu, a koji ga je upoznao sa ovim ruskim stvaraocem, koga je izučavao školujući se u Rusiji.
Piše: Aleksandra Simić
Foto: Dejan Đurković
